Söz öbekleri nedir? Söz öbekleri kaça ayrılır? Deyim nedir? Deyimlerin özellikleri nedir? Atasözü nedir? Atasözlerinin özellikleri nelerdir? İkilemeler nedir? İkilemeler nasıl oluşturulur? İkilemeler nerelerde kullanılır? Söz öbeklerinde anlam nedir?
Merhaba arkadaşlar. Bugün söz öbeklerinde anlam konusunu dikkat edilmesi gereken yerleriyle sizlere anlatacağım. Söz öbeği en az iki sözcüğün birleşmesiyle oluşmuş söz gruplarıdır. Dilimizdeki başlıca söz öbekleri şunlardır.
1-)Deyimler
Belli bir kavramı ya da durumu dile getiren sözcüklerin genellikle mecaz anlam kazanmasıyla oluşan söz öbeğidir. Dile zenginlik katan, yoğun anlatımlardır. Deyimlerin özelliklerini şöyle sıralayabiliriz.
-Deyimler kalıplaştığı için deyimlerdeki sözcüklerin yerleri değiştirilemez. Aynı anlama gelse bile deyimdeki sözcüğün yerine başka sözcük kullanılamaz.
Örneğin "yüzüne gülmek" yerine "suratına gülmek" denemez.
-Deyimler en az iki sözcükten oluşur.
NOT: Deyimlerdeki herhangi bir yanlışlık, anlatım bozukluğuna yol açar.
-Deyimler öğüt vermez.
-Deyimlerin çoğu mecaz anlamlıdır.
2-)İkilemeler
Anlatım gücünü artırmak için anlamlı ya da anlamsız sözcüklerin farklı şekillerde yan yana getirilmesiyle yapılan kalıplaşmış söz öbeğidir. Birden çok ikileme oluşum türü vardır.
-Aynı sözcüğün yinelenmesiyle yapılır. (Güzel güzel, Adım adım)
-Eş ya da yakın anlamlı sayılabilecek sözcüklerle yapılır. (Eksik gedik, kol kanat)
-Karşıt anlamlı sözcüklerle yapılır. (Bata çıka, sağ sol)
-Yansıma sözcüklerle yapılır (Zırıl zırıl, fosur fosur)
-Biri anlamlı biri anlamsız sözcüklerle yapılır. (Kalem malem, yırtık pırtık)
-İkisi de anlamsız sözcükle yapılır. /Mırın kırın, eciş bücüş)
-Ünlemlerle yapılır. (Tüh tüh, vah vah)
-M harfi ile yapılır. (Yemek memek, Sıfat mıfat)
NOT: İkilemeler ayrı yazılır, ikilemeler arasına herhangi bir noktalama işareti getirilmez.
3-)Atasözleri
Uzun gözlem ve deneyimler sonucu ortaya çıkmış yargıları, genel bir kural ya da öğüt biçiminde yansıtan, bilgece düşünceleri dile getiren, halkın ortak malı niteliğinde, çoğu mecazlı, kalıplaşmış özlü sözlerdir.
-Atasözleri, deyimler gibi kalıplaşmış sözlerdir. Söz diziminin bozulması, sözcüklerin yerine başka sözcük getirilmesi atasözünü bozar. Bu da anlatım bozukluğuna neden olur.
Örneğin "Korkunun ecele faydası yoktur." sözünü "Korkunun ölüme faydası yoktur." şeklinde söylersek anlam değişmez ancak atasözünün yapısıyla oynandığı için ortada bir atasözü kalmaz.
-Atasözleri kesin yargı, öğüt, ders içerir.
-Atasözleri cümle biçiminde kalıplaşmıştır.
-Atasözlerimizin bazıları mecazlı, bazıları mecazsız, bazıları da hem gerçek hem mecaz anlamıyla yargı bildirir.
NOT: Atasözlerinde olumsuz davranışlar yüceltilmez. Ancak bazılarında; kötüleri, kötülükleri yermek, yine dolaylı olarak erdem sayılacak davranışları yüceltmek amacıyla olumsuz öğüt veriliyormuş gibi yapılır. Örneğin "Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar." atasözünde, bazı durumlarda doğru söyleyenlerin dışlandığına dikkat çekilip dışlayanlar yerilmektedir.
4-)Kalıplaşmamış Söz Öbeğinde Anlam
Bazı anlam ayrıntılarının ifadesinde deyim, atasözü gibi kalıplaşmış söz öbekleri isteneni yeterince karşılamayabilir. Bu durumda yazarların, konuşmacıların kişisel buluşu olan çoğu mecazlı sözcük öbekleri cümlelere güçlü ve kapsamlı anlamlar kazandırır, yargıların daha güçlü ifade edilmesini sağlar. Bunlar; ikilemeler, deyimler ve atasözlerinden farklı olarak kalıplaşmamış durumdadır. Toplumun ortak malı değil, kullanıcının kişisel buluşunun, tercihinin buluşudur. Bu tür sözcük öbeklerinin anlamını çözerken kilit konumdaki sözcüklere, bu sözcüklerin çağrışımlarına, cümlenin bütünündeki hatta paragraftaki yargılarla bağlantılarına özellikle dikkat edilmelidir.
NOT: Cümle ögelerine ayrılarak cümledeki söz öbekleri bulunur. Çünkü söz öbeği tek bir ögedir.
Anlatımı beğendiyseniz buraya tıklayarak sözcükte anlam özellikleri konusuna da gidebilirsiniz.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder